Size hikayenizin olay örgüsünü kurarken;
Elinizdeki süreyi tasarruflu kullanabilmenizi sağlayacak,
Hikayenizin akışındaki dinamiği arttıracak,
Diyalogsuz, sadece olayların akışını ve gidişatını, gerçekleşme sürecini göstererek açıklayabileceğiniz sahnelerde izleyicinin dikkatini ekranda tutacak,
bir teknikten bahsetmek istiyorum.
Montaj
Ama bu biz kurgucuların Editing ya da Cut dan bildiği Kurgu ya da Kesmek anlamına gelen görüntü seçme ve birleştirme işlemi olan Montaj değil.
Montaj, orjinal adıyla MONTAGE, hem senaryoda hem de kurguda kullanılan bir terimdir.
Senaryodaki kullanımı;
Hikayenizde başlangıç ve bitişi arasındaki tüm sürecin önemli olduğunu düşündüğünüz sahneleri ya da sekansları, izleyiciye kısa süreli ve seri bir şekilde göstermek zorunda olduğunuzda, yani bu gösterilecek sürecin hikayenin genel akış sürecini sündüreceğini ve anlatı kurgunuzu asıl hedefinden şaşırtacağını düşündüğünüz zamanlarda, akışı toplarlamak için kullanılır.
Mesela ROCKY serilerinde hepimizin bildiği klasik "Dövüşe Hazırlanma" sahneleri vardır. Zorlu şartlar altındaki hazırlık sürecinde günler, hatta haftalar alan yoğun antreman anları bize ROCKY filmlerinin tamamında bu teknikle verilmiştir. Bu sahneler, ROCKY filmlerinin senaryolarında bu şekilde tasarlanmış, anlatı kurgusunda bu şekilde uygulanmış, ekrana da böyle yansımıştır. Bir kaç dakika içinde, ROCKY'nin ne kadar uzun süren, zorlu ve sıkı bir hazırlık sürecinden geçtiğini gözler önüne sermiştir. Bu, aynı karakterin, birden fazla sahnede, birden fazla mekanda ve birden fazla zamandaki halinin bir montajı. ROCKY'nin senaryosunu buraya tıklayarak inceleyebilirsiniz.
Bu sahnelerdeki klasik kodların pek çoğu, aynı teknikle daha bir çok filmde kullanılmıştır.
Kill Bill'in ilk filminde de PAI MEI, The Bride'ı eğitirken uzun bir zaman birlikte çalışıyorlar ve biz The Bride'ın tüm gelişim sürecini yine ROCKY'deki montaj tekniği ile seri bir şekilde görüyoruz. Kill Bill'in senaryosunu okumak için buraya tıklayabilirsiniz.
Tüm bu süreç senaryoda bazen çok spesifik detaylarla, bazen izleyiciye sunulacak aşamaların özetiyle bazen de sadece genel bir tarifle belirtilebilir. Senaryo içindeki biçimi konusunda, Montaj Tekniğini sınırlandıran keskin kurallar yok. Ama bir kaç yöntem var.
Yöntemlere değinmeden önce, kural sayılabilecek ve özellikle dikkat edilmesi gereken temel bir yaklaşıma değinmekte fayda var;
İzleyicinin, öykünün özüne dair edinmesi gereken bilgiyi vermeye ve duygusal unsurları deneyimlemesine yönelik hedefimizi zorlaştırmadan ya da bu hedefe engel teşkil etmeden mümkün olabilen en kısa zaman diliminde görevini yerine getirmesi.
ROCKY'de olduğu gibi, zaman kazandırırken hikayenin bütününe hizmet etmesi çok önemli.
Montaj tekniğini senaryo içinde kullanmanın 3 farklı yöntemi var.
Farklı sahnelerde, farklı zamanlarda geçen, farklı aksiyonlar
Rocky'nin fimlerinin hikaye akışına uygulanan montaj yöntemi budur mesela. Ayrıca, UP'ı da bu tekniği yerinde ve hikayeye hizmet eder şekilde kullanarak büyük avantaj sağlamış bir film olarak ele alabiliriz.
UP ı izlediğinizde ya da senaryosunu incelediğinizde, Carl ve Ellie nin birlikte yaşadıkları neredeyse 50 yıllık bir yaşamı, zekice ve hikayeye yine en az kullandığı teknik kadar hikayeye hizmet eden temsili kesitlerle 5 dakika içinde gösterilebileceğinin müthiş bir örneğini izlemiş olacaksınız.
Sizinle UP / Yukarı Bak (2009) filminin senaryosunu paylaşıyorum. Buraya tıklayarak senaryoyu incelemek için görüntüleyebilirsiniz, dilerseniz ARŞİV'den indirebilirsiniz.
Aşağıdaki şablonda, iki farklı biçimde verdiğim bu yöntemden ilk biçim, birbirinden tamamen farklı sahnelerde ve zaman diliminde gerçekleşen aksiyonları belirtirken kullanılıyor. Örneğin;
Hikayedeki olayımızın bir insanın aniden rahatsızlanıp hastaneye kaldırılması ve hayatını kaybedip ölmesi sürecini aktardığını varsayalım.
Bu ilk biçimde montaja dahil olan ilk sahne evde fenalaşma, ambulansla yola gitme, hastaneye varıp ameliyata girme, cenaze aracıyla mezarlığa götürülme ve defin işlemleri gibi bir süreci işleyebilir. Hepsinin aksiyonu farklıdır, hepsinin gerçekleme zamanı farklıdır, hepsinin gerçekleştiği mekan yani sahne farklıdır.
İkinci biçimdeyse, aynı sahnenin farklı alanlarında yani aynı mekanda olunmasına, sahne ve zaman değişmemesine rağmen mekan içindeki farklı alanlarda akan eş zamanlı aksiyonları belirtirken kullanılıyor. Eş zamandan kastım Gün / Gece zaman dilimi içindeki eş zamanlı aksiyonlar. Yani Gün/Gece dengesi değişmeksizin ilerleyen aksiyonlar. Aynı örneği bu yöntemde görelim. Eğer biz bu ölüm sürecinin tüm aşamalarını değil de, sadece hastanedeki hayata tutun çabalarını kapsayan aşamayı bu şekilde akıtmak istiyorsak bu biçimi kullanabiliriz. Olayın tamamı hastanede ve gece geçer. Her ne kadar mekanımız ve sahnemiz aynı desek de bir hastane içinde geçecek aksiyonların, hastanenein çok farklı departmanlarında, bölüm ve alanlarında akacağını varsayarsak, elimizde hala farklı mekanlar bilgisi mevcut. Sahnemiz Hastane sahnesidir, zamanımız gecedir. Sahne numaramız değişmeksizin biz hastanenin, acil girişi, koridorları, ameliyathanesi, bekleme odası, morgu gibi alanlarını ve bu alanlarda akan aksiyonları bu biçimle görebiliriz. Hastaneden ayrılışımızla montajımız biter, sahnemiz değişir.
Aynı sahnede, farklı zamanlarda geçen, farklı aksiyonlar
Bu biçim için Pretty Woman / Özel Bir Kadın (1990) filmini inceleyebiliriz.
Vivian'in Edward tarafından alışverişe çıkarıldığı o çılgın alışveriş sekansını düşünün. Alışverişle geçen, onlarca elbisenin denendiği, giyilip çıkarıldığı koca bir günün 2 dakikada anlatıldığını görüyoruz. Senaryosunu ARŞİV sayfasına yükledim. Burya tıklayarak senaryoyu görüntüleyebilir, dilerseniz indirebilirsiniz.
Sahne Edward ve Vivian'in mağazaya girmesiyle başlıyor. İçeri girdiklerinde Edward mağaza çalışanlarıyla konuşuyor, kredi kartını Vivian'e bırakıyor ve yanlarından ayrılıyor. Edward mağazadan çıktıktan sonra sahne mağazada Vivian ve mağaza çalışanlarının etkileşimleriyle devam ediyor. Başlangıçta standart bir sahne akışı varken, sahne hiç değişmeden, incelediğimiz montaj tekniğine harika bir örnek yaratacak başka bir form ve akış kazanıyor. alıyor. Gün boyunca az önce Mağazaya girişle başlayan sahneden hiç ayrılmadan kalıyoruz, günün farklı anlarında yanındaki diğer karakterlerle sürekli farklı bir aksiyon ve etkileşim içinde. Alışveriş montaj sahnesini buraya tıklayarak izleyebilirsiniz.
Bu yöntemi, aynı anda birden fazla konumda, birden fazla karakterin, birden fazla tepkisini veya deneyimlerini iletmek için kullanabilirsiniz. Tıpkı OCEAN'S THIRTEEN / OCEAN's13 (2007) filmindeki çakmak hilesi sahnesinde olduğu gibi.
Sahnenin tamamı kumarhanede geçiyor. Kumarhane dışından bir şey görmüyoruz. Ama , sahnede görmemiz gereken karakterlerin her biri, kumarhanenin farklı alanlarına dağılmış durumdalar. Hepsi yan yana değiller ama bizim her an her birinin tepkisini, oyununu, eylemini görmemiz lazım. İşin arka planınında ciddi bir organizasyon var ve saat gibi tıkıt tıkır işliyor. Bu hilenin yapıldığı sürece yayılmış onca eylemi ve karakteri montaj tekniği ile senaryonun içinde seri bir şekilde sıralıyoruz.
Başlangıçta verdiğim örnek üzerinden inceleyecek olursak, hastanede ameliyat esnasında hayatını kaybetmiş kakakterin, sedye içinde ameliyathaneden çıkarılıp morga götürüldüğü anı düşünelim. Sahnemiz koridorda geçiyor. Koridor boyunca sedye ilerlerken, onu koridorda bekleyen yakınlarının, doktorunun, diğer odalardaki hastaların, hastane görevlilerinin, hemşirelerin vs oyun ve eylemlerini, ifadelerini, koridor yolundaki detayları göstereceğimizi düşünün. Görünen karakterlerin her birinin ifadesi hikayenin kalan kısmını için önemliyse, tek tek bunları maddeler halinde montaj tekniği ile belirtmemiz gerekiyor. Bunu, tıpkı aksiyonu yazar gibi, virgüllerle ayırarak sırayla da yazabiliriz. İster maddeler halinde alt alta ister virgüllerle ayırarak yan yana yazın, bu sıradan bir aksiyon akışı değil, bu bir montajdır.
Son olarak;
Sahnelerden bağımsız olarak akışa dahil olan görüntüler
İncelediğimiz ilk iki yöntem, farklı sahenelerin birleşiminden oluşan ya da mevcut sahnelere dahil olan montaj yöntemleriydi. Şimdi sıra benim en sevdiğim yöntemde. Hem yazarken hayal etmesini hem de yapılmış örneklerinden izlemeyi çok seviyorum. Bunda çok yüksek ihtimalle kökenlerimin videodan gelmesinin de büyük etkisi var.
Bu tarz hikaye kurguları, senaryo yazarlığı piyasasında "Series of Shot" olarak da bilinir. Ama ister seri şekilde çekilmiş görüntülerden oluşsun, ister görsel imajlardan, ister tarihi anlardan, gazete görsellerinden, haber ekran görüntülerinden, belgesel görüntülerinden, doğal afet kayıtlarından vs her neyden kurgulayacaksanız bu sekansı, özünde bu yine bir montajdır. En güzel örneği de Requiem For a Dream / Bir Rüya İçin Ağıt (2000) filmindeki bağımlılık / haz döngüsünü anlatan montajlardır.
Bu yöntem, hem Harry Goldfarb'ın uyuşturucu bağımlılığını, hem annesi Sara Goldfarb'ın zayıflama ilaçlarına olan bağımlılığını, yaşadıkları bağımlılık krizleri sonrası hızlı bir şekilde akan, bağımlılığı olan şeye ulaşma, onu hazırlama, onu kullanma, kullanım sonrası yaşanan haz aşamalarıyla izleyiciye kısaca özetler. Bu özet görüntüler, zamanla bağımlılıkları ve aynı zamanda umutsuzluk arttıkça tek bir akışta gördüğümüz değil, üst üste defalarca tekrarlanan seri görüntülere, araya giren Marion ve C. Love'ın görüntülerine de yer vermeye başlar. Bağımlılık duyulan o şeye her bir erişimde süreci hep aynı montaj sekanslarıyla görürüz.
Ayrıca, buradan filmin senaryosuna erişebilir, görüntüleyip inceleyebilirsiniz. İndirmek içinse lütfen ARŞİV sayfasını ziyaret edin. Senaryonun 6. - 37. - 91. sayfalarını inceleyebilirsiniz.
Bu tarz montajları, önceki ve sonraki sahnelerden bağımsız düşünerek, kendi başına bir montaj sahnesi olarak ele almamız gerekiyor. Senaryo içindeki biçimini de şu şekilde oluşturuyoruz;
Bu yöntemde, İÇ/DIŞ ya da GÜN/GECE dengesi üzerine çok düşünmenize gerek yok. Eğer bu bilgiler mevcutsa, önemliyse belirtirsiniz. Değilse, yalnızca SAHNE NO yazp montaj diyerek bunun bağımsız bir montaj sahnesi olduğunu belirtmeniz yeterli.
Montaj konusunu kapatmadan önce, sahne değişimi üzerine kısa bir açıklama yapmakta fayda var. Bir sahneyi ne zaman değiştireceğinizin cevabı temel olarak; "Mekan ya da zaman değiştiğinde" şeklinde verilebilir. Ancak mekan değişimi konusu, zaman değişimi kadar belirleyici değil. İlk bahsettiğim "Farklı sahneler, farklı zamanlar ve farklı aksiyonlar" için kullanılacak yöntemde ve hemen ardından az önce açıkladığım "Aynı sahne, farklı zamanlar ve farklı aksiyonlar" için kullanılacak yöntemde, örnekleri irdelerseniz üzerinde durduğum mekan kavramı bir şeyleri açar gibi oldu aslında. Rocky'nin ya da UP'da Carl'ın, montajda akan süre boyunca içinde bulunduğu mekanları, "Pretty Woman'da Vivian de mağazanın farklı yerlerinde görünüyordu" diyerek Pretty Woman'la kıyaslayabilir misiniz? Hayır. Vivian'in o montaj sahnesinin mevcut sahne içinde kalabilmesinin sebebi bir mağazanın tüm alanlarının tek bir sahne olarak değerlendirilebileceğinden kaynaklanıyor. Vivian bir cadde mağazasına değil de bir AVM'ye alışverişe girseydi, girdiği her bir mağazayı ayrı ayrı değerlendirebilir ve ilk yöntemdeki gibi sahneler halinde ayrı ayrı yazabilirdik. Yazabilirdik diyorum çünkü yazmayabilirsiniz de. Sahneyi AVM diye açıp, AVM içinde hangi mağazaya girip ne yapıyorsa maddeler halinde montaj kısmında yazmayı da tercih edebilirsiniz. Bu verdiğim 3 montaj yöntemi, mantığınıza ve hikaye akışınıza uyanı kullanabilmeniz için birer seçenekler aslında ve bu yüzden kesin bir kuralı yok montajı senaryo içinde kullanmanın. Örneklerden yola çıkarak, senaryolarına göz atarak ya da buna benzer izlediğiniz sahneleri bu yönden tekrar düşünerek, yaratacağınız benzer sahnelerde hangi yöntemin sizin için daha mantıklı olduğunu kolaylıkla seçebilirsiniz.
Hepimize bol şans!
Comments